Cần có cơ chế, chính sách hiệu quả thúc đẩy xã hội hóa trong hoạt động xử lý chất thải

Tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, sáng 28/10/2025, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan, Quốc hội nghe Tổng Thư ký Quốc hội, Chủ nhiệm Văn phòng Quốc hội Lê Quang Mạnh trình bày kết quả giám sát “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về bảo vệ môi trường kể từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 có hiệu lực thi hành”.

Đoàn ĐBQH tỉnh do đồng chí Nguyễn Thị Thu Nguyệt, Tỉnh ủy viên, Phó Trưởng đoàn chuyên trách, phụ trách Đoàn ĐBQH tỉnh dẫn đầu tham dự kỳ họp.

Qua tìm hiểu, một số quan ngại của doanh nghiệp bao gồm:

Thứ nhất về cơ chế giá dịch vụ xử lý nước thải sinh hoạt được ban hành năm 2018 còn thấp, hiện dao động ở mức từ 10 đến 30% giá nước sạch, chưa đủ hấp dẫn nhà đầu tư. Bên cạnh đó, lộ trình điều chỉnh mức giá còn thiếu linh hoạt.

Thứ hai, rủi ro từ việc thiếu đồng bộ trong đầu tư hạ tầng. Hiện nhiều nơi đã đầu tư hệ thống thu gom nhưng chưa có nhà máy xử lý cuối nguồn hoặc có nơi có nhà máy nhưng hệ thống thu gom chưa hoàn thiện hoặc tỷ lệ đấu nối còn thấp dẫn đến hiệu quả của các nhà máy xử lý nước thải sinh hoạt tập trung chỉ vận hành khoảng trên 50% công suất thiết kế. Việc thiếu hụt lưu lượng nước thải về hệ thống xử lý có thể nói là rủi ro lớn làm giảm hiệu quả đầu tư và làm mất đi lợi nhuận của nhà đầu tư.

Thứ ba là các chính sách pháp luật của nước ta thường xuyên thay đổi, tư duy nhiệm kỳ, trong khi các dự án loại hình này có vòng đời dài, có khi kéo dài trên 20 năm, tạo ra rủi ro pháp lý cao, ảnh hưởng đến quá trình vận hành dự án. Ngoài các nguyên nhân trên, vốn ngân sách nhà nước cũng đóng vai trò lớn trong thúc đẩy các hoạt động xử lý nước thải một cách đồng bộ. Tuy nhiên, nguồn ngân sách nhà nước, trong đó có nguồn thu từ các công cụ kinh tế như thuế, phí bảo vệ môi trường chưa được bố trí thỏa đáng để quay lại hỗ trợ công tác bảo vệ môi trường. Hiện nay, theo báo cáo giám sát chỉ đạt khoảng 51%. Trong khi đó, cơ chế tiếp nhận vốn viện trợ, hỗ trợ trong thực tiễn phát sinh một số bất cập, gây khó khăn cho công tác tiếp nhận.

Để tháo gỡ điểm nghẽn này, đại biểu Lê Đào An Xuân đề xuất một số giải pháp như sau:

Thứ nhất, có lộ trình tăng mức chi từ ngân sách nhà nước cho bảo vệ môi trường nói chung và xử lý nước thải sinh hoạt nói riêng với mức đề xuất từ 1,5 đến 2% tổng chi ngân sách nhà nước. Trong đó bố trí thỏa đáng từ nguồn thu thuế, phí bảo vệ môi trường theo nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả chi phí xử lý; ưu tiên bố trí nguồn ngân sách Nhà nước, vốn viện trợ để đảm bảo tính đồng bộ của hệ thống thu gom và mạng lưới đấu nối; tổ chức thực hiện nghiêm và có chế tài bắt buộc về đấu nối nước thải; xem xét sửa đổi Nghị định số 114/2021/NĐ-CP của Chính phủ, Nghị định số 80/2020/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý, sử dụng các nguồn hỗ trợ, viện trợ để tạo điều kiện cho các địa phương tranh thủ tốt nhất các nguồn lực hỗ trợ phục vụ xử lý nước thải sinh hoạt nói riêng và xử lý môi trường nói chung.

Thứ hai, rà soát, hoàn thiện cơ chế định giá dịch vụ, tính đúng, tính đủ chi phí, có lộ trình điều chỉnh phù hợp và minh bạch.

Thứ ba, rà soát, bổ sung các quy định trong hợp tác công tư về cơ chế phân bổ rủi ro như là rủi ro về lưu lượng, về nguồn vốn chi trả và áp dụng quy định pháp luật trong từng thời kỳ, cơ chế lựa chọn nhà đầu tư, chuẩn hóa các hợp đồng dự án PPP riêng cho lĩnh vực xử lý nước thải sinh hoạt gắn với việc thực hiện Nghị quyết số 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, tạo niềm tin và tính ổn định pháp lý cho nhà đầu tư trong suốt thời gian thực hiện hợp đồng.

Thứ tư, thúc đẩy tăng trưởng tín dụng xanh, trái phiếu xanh cho dự án xử lý nước thải sinh hoạt theo Quyết định số 21/2025/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ thuộc danh mục dự án phân loại xanh; đẩy mạnh vai trò của quỹ bảo vệ môi trường để hỗ trợ lãi suất ưu đãi, nhất là cho các dự án xử lý nước thải sinh hoạt có quy mô nhỏ, phân tán và cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ tham gia; tiếp tục rà soát, hoàn thiện các quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải sinh hoạt và quy chuẩn địa phương để tạo ra sự chắc chắn về mặt kỹ thuật cho các nhà đầu tư khi tính toán chi phí và mạnh dạn áp dụng các công nghệ xanh, thông minh.

Đại biểu Lê Đào An Xuân cho rằng, theo dự thảo văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIV, bảo vệ môi trường được khẳng định mạnh mẽ là một trong ba nhiệm vụ trung tâm để phát triển đất nước. Nguồn lực thực hiện không chỉ là tăng chi ngân sách nhà nước mà phải khai mở dòng vốn tư nhân. Chủ trương xã hội hóa là một chủ trương đúng đắn và chỉ khi làm tốt điều này chúng ta mới đẩy nhanh được tiến trình xây dựng đô thị xanh, sinh thái, phát triển kinh tế tuần hoàn, đảm bảo phát triển nhanh, bền vững và tiến tới bảo vệ sức khỏe nhân dân./.

Quốc Luân